Naamswijziging

Introductie: naamswijziging

Namenrecht voor kinderen en meerderjarigen

Je naam verandert over het algemeen niet. Het hangt af van het rechtssysteem en de rechtscultuur van een land onder welke voorwaarden een naam kan worden gekozen en gewijzigd.

Juist omdat een naam zo belangrijk kan zijn voor iemands persoonlijke identiteit, worden rechtszekerheid en continuïteit in landen als Nederland van oudsher als belangrijke aandachtspunten beschouwd. Flexibiliteit en culturele diversiteit hebben echter ook meer erkenning gekregen. Het recht op een naam wordt beschermd door een aantal mensenrechtenverdragen waar Nederland partij bij is. Het Verdrag van München van 1980 over het recht dat van toepassing is op familie- en voornamen bepaalt dat de familienamen en voornamen van een persoon worden bepaald door het recht van de staat waarvan zij onderdaan zijn. Het bepaalt ook dat in geval van een verandering van nationaliteit, het recht van de staat van de nieuwe nationaliteit van toepassing is. De aanpak van de Nederlandse wetgever bij naamsveranderingen is van oudsher terughoudend.

Immigratie en emancipatie hebben bijgedragen aan meer keuze en flexibiliteit voor ouders en individuen in het namenrecht. Dit artikel beoogt niet volledig te zijn, maar beoogt eerder enkele van de belangrijkste kenmerken van het huidige Nederlandse recht te belichten.

Dubbele achternamen voor minderjarigen

De Eerste Kamer heeft ingestemd met het wetsvoorstel om een gecombineerde geslachtsnaam mogelijk te maken. Ouders kunnen vanaf 1 januari 2024 ervoor kiezen om hun kind de achternaam van één van de ouders te geven of een achternaam die de achternaam van beide ouders combineert. De dubbele achternaam kan uit maximaal twee namen bestaan.

De keuze voor een dubbele achternaam is niet verplicht. Als ouders geen keuze maken, krijgt een buiten het huwelijk of geregistreerd partnerschap geboren kind automatisch de achternaam van de geboortemoeder. Bij een huwelijk of geregistreerd partnerschap krijgt een Nederlands kind de achternaam van de vader of partner van de geboortemoeder bij gebrek aan een naamskeuze.

Er is ook voorzien in een overgangsregeling. Hierdoor kunnen ouders van wie het eerste kind op of na 1 januari 2016 is geboren de achternaam alsnog veranderen in een dubbele achternaam.

Voor geadopteerde kinderen wordt het mogelijk om een combinatie te kiezen van hun geslachtsnaam bij geboorte en de naam van een van de adoptieouders. Wel geldt ook hier een maximum van twee namen in totaal.

Ook voor mensen die vanwege meerdere nationaliteiten een andere achternaam hebben in een ander land, kan de nieuwe wet volgens de regering (soms) een uitkomst bieden. Nu is er soms nog een procedure tot naamswijziging nodig om eenheid in hun achternamen te brengen.

Geen Nederlandse nationaliteit

Voor het Nederlands internationaal privaatrecht (IPR) blijft ook na inwerkingtreding van het wetsvoorstel dubbele geslachtsnaam per 1 januari 2024 duidelijk een rol weggelegd. Het Nederlands IPR respecteert dat de voor- en achternaam van een persoon in beginsel moet worden bepaald door het recht van de nationaliteit van die persoon. Daaronder vallen ook de regels van dat land die kunnen verwijzen naar een ander buitenlands recht. Als een persoon meer dan één nationaliteit heeft, schrijft het Nederlands internationaal privaatrecht voor dat het recht van het land waar die persoon zijn gewone verblijfplaats heeft, van toepassing is op de voor- of achternaam van die persoon. Is daarvan geen sprake, dan geldt volgens de nieuwe IPR-regel (artikel 10:19 lid 2)   dat het recht van de staat van toepassing is waarmee die persoon, het nauwst verbonden is, tenzij er voldoende duidelijk een rechtskeuze voor het recht van een andere staat van een nationaliteit van de vreemdeling is gedaan. Heeft die persoon echter de Nederlandse nationaliteit, dan gelden in beginsel de Nederlandse regels voor namen, ongeacht of die persoon een andere nationaliteit heeft die een andere naam aangeeft. Maar er is kritiek op deze regel, omdat hij moeilijk is te combineren met het respect voor culturele diversiteit en wederzijdse erkenning tussen de Lidstaten dat ten grondslag ligt aan de ontwikkelingen in het Europese recht. De nieuwe wet introduceert wel een rechtskeuze voor kinderen die naast de Nederlandse ook een andere nationaliteit hebben.

Verschillende procedures voor voor- en achternamen

Als u de Nederlandse nationaliteit heeft, een asielstatus heeft of staatloos bent, is een procedure om uw geslachtsnaam te wijzigen in principe mogelijk. In andere gevallen is een naamswijziging niet mogelijk in Nederland.
Als u uw voornamen wilt wijzigen, moet u een procedure starten bij de rechtbank van eerste aanleg in Nederland. Voor achternaamwijzigingen volgt u een administratieve procedure met een verzoek bij Justis. Bovendien wordt tijdens de naturalisatieprocedure van sommige personen van wie de naam onduidelijk of onverenigbaar is met het Nederlandse naamrecht, de mogelijkheid van naamsvaststelling geboden.

Naamsvaststelling

Als u de Nederlandse nationaliteit krijgt, heeft dit geen invloed op de namen die u al heeft. Maar tijdens de naturalisatieprocedure kan het nodig zijn om iemands voor- en achternaam vast te stellen. Het is belangrijk op te merken dat de naamsvaststelling in principe alleen is voor mensen die (nog) geen wettelijke naam hebben die in Nederland kan worden erkend. Bijvoorbeeld bij personen die naamketens hebben in islamitische landen en naturaliseren.

Patroniemen

Nederlanders kunnen de rechtbank om een wijziging van hun voornaam verzoeken, ongeacht of zij in Nederland wonen. Apart is dat (Slavische) patroniemen voor de Nederlandse wet in principe als voornamen worden beschouwd. De Nederlandse wet maakt alleen onderscheid tussen voor- en achternamen. Als iemand een patroniem wil laten vervallen, is dat dus in beginsel niet mogelijk als onderdeel van de naamsvaststelling tijdens de naturalisatieprocedure bij de gemeente.

Voornamen

Nederland kent geen lijst met verboden voornamen. Namen die door de burgerlijke stand in het verleden zijn geweigerd zijn bijvoorbeeld Miracle-of- Love en Urine. U moet een serieuze en zwaarwegende reden voor de naamswijziging. Bijvoorbeeld omdat u van geloof bent veranderd. De voornaam mag ‘niet ongepast’ zijn en de voornaam mag geen bestaande achternaam zijn, tenzij de voornaam ook een gebruikelijke voornaam is (zoals ‘Frank’). Wij kunnen een verzoekschrift voor u indienen bij de bevoegde Nederlandse rechter. Als het verzoekschrift volledig is en de redenen voor de naamswijziging goed zijn onderbouwd met stukken, zal de rechtbank het verzoek in de meeste gevallen toewijzen zonder dat daarvoor een mondelinge behandeling nodig is. De naamswijziging wordt dan vaak binnen enkele weken verleend. De ambtenaar van de burgerlijke stand kan tegen de beslissing in beroep gaan, maar dat gebeurt zelden. Na drie maanden wordt de wijziging automatisch door de gemeente geregistreerd.

Uw achternaam wijzigen 

Als u uw achternaam wilt wijzigen, moet u hiervoor een verzoek indienen bij Justis. Justis accepteert een achternaamswijziging alleen als u in een bepaalde categorie valt, zoals minderjarigen met een dubbele nationaliteit of als u onder psychische stress staat. Een volledig overzicht van alle categorieën kunt u hier vinden.

Hoewel tussenkomst van een advocaat in deze procedure niet vereist is, kan het zeker voor cliënten die niet bekend zijn met het Nederlandse systeem een goed idee zijn om een ​​advocaat te raadplegen die gespecialiseerd is in het (internationale) namenrecht. Deze procedure kan tot negen maanden duren en vereist in de meeste gevallen relatief hoge administratieve leges.

Opgemerkt moet worden dat bij zowel voornaam- als sommige achternaamwijzigingsprocedures vaak een ondertekende Bijsluiter van een GZ-psycholoog nodig is. De verklaring van de GZ-psycholoog is erg belangrijk omdat ze de rechtbank of het ministerie ervan kan overtuigen dat er een causaal verband bestaat tussen de psychische problemen die de persoon lijdt en de achternaam die de persoon heeft Mocht dit nodig zijn, dan kunne wij u rechtstreeks in contact brengen met een gedragsdeskundige die bekend is met deze procedure.

Minderjarigen met een dubbele nationaliteit; erkenningen

Als de geslachtsnaam of voornamen van een persoon buiten Nederland zijn vastgelegd bij de geboorte of zijn gewijzigd door een wijziging van de ‘persoonlijke staat’ in het buitenland en zijn vastgelegd in een akte van bevoegde autoriteit worden deze ook in Nederland ‘gewoon’ erkend door de Nederlandse ambtenaar van de burgerlijke stand (artikel 24 lid 1 Boek 10 BW). Vanaf 1 januari 2024 mogen minderjarigen onder de 16 die hun achternaam in het buitenland hebben gekregen kiezen tussen de achternaam van hun ouders of voor een combinatie van de twee achternamen kiezen. Bijvoorbeeld bij adoptie, optie of erkenning in het buitenland waardoor het kind Nederlander is geworden. Vanaf zestien jaar maakt het kind zelf een keuze voor eén van deze mogelijkheden.

Meerderjarigen met dubbele Nederlandse en EU-nationaliteit

Ook meerderjarige Nederlanders die in Nederland zijn geboren, willen soms dezelfde achternaam als in het land van hun andere nationaliteit (bijvoorbeeld in Spanje of Portugal). Als er een duidelijk verband tussen de naamswijziging en het recht op vrij verkeer van personen kan worden gelegd, kan dit resultaat soms in Nederland worden bereikt. Dit omdat het hebben van verschillende namen binnen de EU onwenselijk is. In die gevallen kan een gerechtelijke procedure aangewezen zijn om de Nederlandse geboorteakte te wijzigen in plaats van een daadwerkelijke achternaamswijziging via de Justis-procedure. Uit een recente zaak van een van onze advocaten blijkt dat een Nederlandse rechter open kan staan voor het argument dat iemands recht op vrij verkeer binnen de EU zal kunnen worden aangetast als die persoon – vanwege zijn Nederlandse nationaliteit – niet meer dan één achternaam kan hebben omdat de Nederlandse wet dit voorschrijft. Ook de ‘eenheid van naam’ binnen het kerngezin kan hierbij een belangrijk aandachtspunt zijn. Dus als u een broer of zus heeft die een dubbele achternaam heeft, bijvoorbeeld vanwege hun geboorte in Spanje of Portugal, kan dit een punt van zorg zijn.

Erkenning van in het buitenland verworven namen

De hiervoor genoemde uitspraak van de Rechtbank Amsterdam laat zien dat de Nederlandse rechter rekening houdt met de ontwikkelingen in het Europees recht op dit gebied. De afgelopen decennia is er dan ook relatief veel rechtspraak voortgekomen uit het (EU) Europese Hof van Justitie op dit punt. Het uitgangspunt hierbij is het beginsel van wederzijdse erkenning als onderdeel van het vrije verkeer van personen. EU-lidstaten zijn verplicht om achternamen die in andere lidstaten zijn verkregen te erkennen op basis van het recht op vrij verkeer van EU-burgers. Waar het om meerderjarige Nederlanders gaat met nog een andere (EU-)nationaliteit, is dit uitgangspunt tot voor kort minder duidelijk naar voren gekomen dan bij minderjarigen.

Adviesgesprek

Als u uw naam zou willen veranderen, kunt u een oriënterend gesprek bij ons aanvragen. Wij beoordelen dan uw situatie en wensen. Daarnaast bekijken we samen of uw zaak een goede kans van slagen heeft. Tijdens het gesprek zullen we uw persoonlijke redenen voor de naamswijziging bespreken. Ook geven wij u een eerlijke inschatting van wat u kunt verwachten in de bestuurlijke of gerechtelijke procedure en schatten wij de totale kosten in van zo’n procedure.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Vera Kidjan.

Verder over namenrecht op onze website

Nieuwsbericht 20-12-2023: Het hof Den Haag erkent buitenlandse naamswijzigingen