Hoe kansrijk is een beroep op de evenredigheidstoets na automatisch verlies van het Nederlanderschap?    

_{Door Mirjam den Besten}

In 2019 en 2020 hebben het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJEU) en de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS) uitspraak gedaan over het automatisch verlies van het Nederlanderschap. Je kunt de Nederlandse nationaliteit bijvoorbeeld verliezen als je met een dubbele nationaliteit meer dan 10 (nu 13) jaar buiten de EU woont en je Nederlandse paspoort niet op tijd vernieuwt of als je vrijwillig een andere nationaliteit aanneemt en geen beroep kunt doen op een uitzondering om de Nederlandse nationaliteit te behouden. Een realistische mogelijkheid om het Nederlanderschap terug te krijgen, is via een optieprocedure na een verblijf in Nederland voor minimaal 1 jaar met een verblijfsvergunning voor een niet-tijdelijk doel. Niet iedereen kan echter zomaar naar Nederland verhuizen.

Vanaf 1 april 2022 is het ook mogelijk om vanuit het buitenland een optieverzoek in te dienen om de Nederlandse nationaliteit te herkrijgen. Je moet dan wel kunnen aantonen dat je door het verlies van het Nederlanderschap ook de status van Unieburger bent verloren en hierdoor onevenredig werd benadeeld in de uitoefening van jouw EU-rechten. Hoe werkt deze ‘evenredigheidstoets’ precies, welke factoren zijn van belang en is het realistisch om op deze wijze het Nederlanderschap terug te krijgen?

De evenredigheidstoets

Een optieverzoek wordt ingediend bij een Nederlandse ambassade/consulaat in het buitenland (soms bij een gemeente in Nederland). Aanvragers moeten met bewijsstukken aantonen dat het verlies van het Nederlanderschap in hun concrete geval onevenredig was. Er wordt hierbij alleen gekeken naar eventuele onevenredige gevolgen op het ‘verliesmoment’, dus de datum waarop het Nederlanderschap is verloren (en een periode van zes maanden rondom de verliesdatum). De Immigratie-en Naturalisatiedienst (IND) in Nederland geeft een positief of negatief advies over de zaak.

De eerste vraag die de IND stelt is of je op het verliesmoment gebruik maakte van je EU-rechten, dan wel of het redelijkerwijs voorzienbaar was dat je in de toekomst gebruik zou gaan maken van je rechten als Unieburger. Je woonde, werkte of studeerde op het verliesmoment bijvoorbeeld in een EU-lidstaat of je kunt aantonen dat je in de EU wilde gaan wonen, werken of studeren.  

_{Ben je het Nederlanderschap lang geleden- bijvoorbeeld op 1 januari 1995- automatisch verloren, maar kun je niet aantonen dat je op dat moment gebruik maakte of gebruik wilde maken van jouw rechten als EU-burger, dan heeft het geen zin om een evenredigheidtoets aan te vragen. Het is niet van belang dat je wél kunt aantonen dat het verlies van het Unieburgerschap op dit moment grote gevolgen voor jou heeft. Naar jouw huidige situatie wordt immers niet gekeken, tenzij je het Nederlanderschap zeer recent verloren hebt. Wat daarnaast geen rol speelt in de evenredigheidstoets is de verbondenheid die je mogelijk voelt met Nederland en of je de Nederlandse taal beheerst.}

Pas na positieve beantwoording van de eerste vraag gaat de IND door met de tweede vraag, namelijk of je door het verlies van het Nederlanderschap (en dus het Unieburgerschap) belemmerd werd in de uitoefening van jouw EU-rechten. Bijvoorbeeld omdat je op/rond het verliesmoment niet (meer) in de EU kon wonen, werken of studeren doordat je jouw status als Unieburger (en alle voordelen die daaraan verbonden zijn) kwijtraakte. Je moest jouw studie in de EU bijvoorbeeld onderbreken omdat je opeens veel collegegeld moest betalen als niet-Unieburger of je baanaanbod werd ingetrokken omdat jouw werkgever in de EU alleen een Unieburger in dienst wilde nemen.   

_{Als je eenvoudig naar de EU kon/kan reizen (bijvoorbeeld omdat je visumvrij bent) en/of hier zonder veel moeite een verblijfsvergunning kon/kan krijgen, zal de IND niet snel tot de conclusie komen dat het verlies van het EU-burgerschap in jouw concrete geval onevenredig was. Het is uiteraard wel mogelijk om in bezwaar te gaan als de aanvraag wordt afgewezen en je van mening bent dat je wel onevenredig bent getroffen.}   

Als beide bovenstaande vragen bevestigend beantwoord zijn, brengt de IND een positief advies uit. Als één vraag of als beide vragen ontkennend beantwoord worden dan wordt er een negatief advies uitgebracht. De adviezen van de IND worden eigenlijk altijd overgenomen door het Ministerie van Buitenlandse Zaken/de gemeenten. Bij een positieve beslissing in jouw zaak herkrijg je het Nederlanderschap met terugwerkende kracht tot het moment waarop dit verloren ging. Minderjarige kinderen kunnen onder voorwaarden delen in de herkrijging van het Nederlanderschap door hun ouder.  

Feiten en cijfers

In juli 2023 publiceerde de IND het rapport: ‘invoeringstest Tjebbes’ over de uitvoerbaarheid van de evenredigheidstoets. Uit dit rapport blijkt dat de IND, vanaf de uitspraak van het HvJEU in 2019 tot juli 2023, in slechts 4% van de bijna 800 geregistreerde adviesverzoeken oordeelde dat het automatisch verlies van het Nederlanderschap onevenredig was. Dit zijn slechts 32 positieve adviezen! 10 daarvan zijn uitgebracht in zaken van cliënten van Everaert Advocaten. Jan was de eerste persoon die zijn Nederlanderschap op deze grond terugkreeg (zie dit blog).

Volgens dit IND-rapport werd in 90% van de zaken geoordeeld dat het verlies evenredig was. Het is dan ook logisch dat veel oud-Nederlanders zich afvragen of het wel zin heeft om in een optieprocedure om een evenredigheidstoets te vragen. In veel gevallen raden wij dit ook af. Het verlies van het Nederlanderschap is vaak te lang geleden en/of de oud-Nederlander kan geen (geschikte) documenten laten zien.

Succesvolle zaken

Ondanks de tegenvallende cijfers is een beroep op de evenredigheidstoets in sommige zaken wel succesvol. Een gemeenschappelijk kenmerk in de positieve zaken van ons kantoor, is dat het verlies van het Nederlanderschap, en daarmee het Unieburgerschap, recent had plaatsgevonden, enkele maanden tot enkele jaren geleden. Bovendien konden alle oud-Nederlanders aantonen dat zij op het verliesmoment al gebruik maakten van hun EU-rechten, bijvoorbeeld omdat zij in de EU woonden, werkten of studeerden, of op het verliesmoment al concrete plannen hadden om gebruik te gaan maken van hun EU-rechten. Zo hadden zij bijvoorbeeld onderwijsinstellingen aangeschreven voor een studie in de EU. In de tabel hieronder is weergegeven welke factoren een rol speelden in de zaken van deze oud-Nederlanders en op welke manier zij getroffen werden door het verlies van het Unieburgerschap:

In slechts 40% van de positieve zaken van ons kantoor, verbleven de oud-Nederlanders op het verliesmoment daadwerkelijk in de EU (dan wel in het Verenigd Koninkrijk tijdens de Brexit overgangsperiode). De andere 60% woonde buiten de EU maar kon aantonen dat het -op het moment dat zij het Nederlanderschap verloren- redelijkerwijs voorzienbaar was dat zij in de toekomst gebruik zouden maken van hun rechten als Unieburger. Opvallend is ook dat er in 40% van de zaken onjuiste informatie was verstrekt door de Nederlandse autoriteiten waardoor de personen in kwestie dachten nog Nederlander te zijn of juist dachten het Nederlanderschap al verloren te hebben. Volgens de rechtspraak moeten fouten van de Nederlandse autoriteiten zwaar meewegen in de evenredigheidstoets.

Conclusie

Uit de praktijk van de evenredigheidstoets kan op dit moment de conclusie getrokken worden dat het in ieder geval geen zin heeft om deze toets aan te vragen als:

• je geen (of zeer weinig) bewijsstukken hebt van jouw banden met de EU;
• je wel bewijsstukken hebt maar die aantonen dat je op dit moment (en niet op het verliesmoment) jouw EU-rechten wilt uitoefenen;
• je alleen bewijsstukken hebt van banden met Nederland (zoals het spreken van de taal, emotionele verbondenheid);
• je nog een andere EU-nationaliteit had op het verliesmoment of;
• je het Nederlanderschap voor 1 november 1993 verloren bent (want het Unieburgerschap bestaat pas sinds die datum).

Een evenredigheidstoets heeft (mogelijk) wel zin als je het Nederlanderschap recent verloren bent en je daarnaast bewijsstukken hebt waaruit blijkt dat je op het verliesmoment je EU-rechten uitoefende/wilde uitoefenen (bijvoorbeeld een aanmelding voor een studie in Frankrijk; een baanaanbod in België etc.). Verder moet je kunnen aantonen dat je door het verlies van je Unieburgerschap werd belemmerd in de uitoefening van die EU-rechten.  

Het is ook mogelijk om een beroep te doen op de evenredigheidstoets als je het Nederlanderschap langer geleden verloren bent, maar dan moet je wel overtuigende bewijsstukken hebben waaruit blijkt dat je- op het verliesmoment- gebruik maakte/wilde maken van jouw rechten als Unieburger. Deze ontbreken in de praktijk vaak.  

Mogelijk komt er in de toekomst een nieuwe optieprocedure voor oud-Nederlanders die het Nederlanderschap na 1 april 2003 verloren zijn op grond van de 10-jarige (nu 13-jarige) verliestermijn. U kunt daar hier meer over lezen.

Met vragen over het (verlies van het) Nederlanderschap kunt u contact met ons opnemen.